Skilvirkni markaða á íslandi?
Málstofustjóri: Sveinn Agnarsson
Samkeppni á smásölumarkaði með lyf á Íslandi
Áður fyrr höfðu sérleyfishafar einkarétt á að starfrækja lyfsölu á tilteknum svæðum. Slík réttindi voru afnumin árið 1996. Samhliða þessum breytingum voru innleidd ýmis lög og reglugerðir sem hlúa áttu að eðlilegri samkeppni og bættri þjónustu á lyfjamarkaði. Haustið 2018 var Hagfræðistofnun falið að kanna skipan lyfsölu hér á landi með hliðsjón af þessum kerfisbreytingum frá því um miðjan tíunda áratuginn. Í úttektinni er farið yfir verðlagsþróun helstu lyfjaflokka hérlendis út frá opinberum gögnum en neytendahegðun var einnig rýnd með upplýsingum frá Sjúkratryggingum og Lyfjagreiðslunefnd. Ljóst er að lyfjaverð hefur lækkað en lyfjaúrval er mun minna hér en á Norðurlöndunum.
Þrátt fyrir góðan ásetning er enn margt sem hindrar aðgang að lyfjamarkaði. Skilyrði fyrir starfsleyfi eru ströng og verðlagning lyfja að mestu í höndum hins opinbera. Alþjóðlegt regluverk spilar þar einnig stóra rullu. Af því má ráða að enn sé rúm fyrir frekari samkeppnisumbætur. Slík sjónarmið geta þó stangast á við almenn viðmið um heilbrigðisþjónustu, sem lyfsala er. Þó svo að markmið núverandi fyrirkomulags hafi að hluta til náðst, t.d. lækkun lyfjaverðs, hefur núverandi kerfi margar ótilætlaðar afleiðingar.
Útflutningur hráefna: Hagræn áhrif
Ein af meginniðurstöðum hagfræðinnar er að óheft alþjóðaviðskipti bæti nýtingu framleiðsluþátta og auki heimsframleiðslu. Með vísan til hennar hefur verið lögð á það nokkur áhersla í efnahagsskipulagi heimsins að gera milliríkjaviðskipti sem frjálsust.Frjáls milliríkjaviðskipti krefjast þess að þjóðir sem búa yfir verðmætum hráefnum svo sem jarðefnum, orkulindum eða fiskistofnum selji þessi hráefni hæstbjóðanda. Sá er oft staðsettur erlendis þar sem iðnvæðing er háþróuð og markaðir stórir. Heimaríkið verður því iðulega útflutningsland hráefna, en úrvinnsla þeirra fer fram erlendis. Í þessari grein verður reynt að varpa ljósi á ýmsar hagrænar hliðar á útflutningi hráefna. Nánar tiltekið verður leitað svara við eftirtöldum spurningum: Er útflutningur hráefna til þess fallin að auka landsframleiðslu í útflutningslandinu? Sé svo munu þá allir hagnast? Mun útflutningslandið eflast á aðra mælikvarða, t.d. fólksfjölda? Eykur svona útflutningur heimsframleiðsluna? Til að svara þessum spurningum er beitt klassískum aðferðum hagfræðinnar. Sett er fram einfalt líkan af hagrænum aðalatriðum málsins og niðurstöður þess líkans varðandi landsframleiðslu, ábata mismunandi hópa og þróun fólksfjölda kannaðar annars vegar miðað við frjálsan útflutning hráefna og hins vegar úrvinnslu þeirra innanlands. Niðurstöðurnar eru í megindráttum að frjáls viðskipti leiði til þess að samanlögð landsframleiðsla útflutningslands og innflutningslands vaxi, en vera kunni að landsframleiðsla í útflutningslandi hráefna lækki og fóli fækka. Seljendur hráefnanna muni á hinn bóginn ávallt hagnast.
Eiga markaðslausnir erindi á orkumarkað?
Undanfarin ár hefur markaður með rafmagn á Íslandi þokast í átt að samkeppnismarkaði með innleiðingu á orkupökkum Evrópusambandsins. Nú eru liðin 14 ár síðan Íslendingar fengu að velja milli rafmagnsframleiðenda. Hér verður fjallað um reynsluna af þessu og fleiri breytingum á markaði með rafmagn á Íslandi og rætt um það sem er í vændum. Hafa neytendur hagnast á breytingunum? Er pláss fyrir frjálsa samkeppni á íslenskum rafmagnsmarkaði? Leiða markaðslausnir til óbærilegra verðsveiflna í rafmagnsverði? Skoðuð verða dæmi þar sem samkeppnismarkaður hefði brugðist öðruvísi við en íslenskur orkumarkaður gerði á sínum tíma. Í greiningunni eru einföld líkön úr rekstrarhagfræði notuð til þess að bera áhrif markaðslausna á velferð saman við lausnir sem kunnar eru af íslenskum orkumarkaði frá fyrri árum og úr umræðu líðandi stundar. Skoðað verður hvort draga má lærdóm af aldagömlu líkani Ricardos af viðskiptum tveggja landa í þessu sambandi. Skoðaðar verða tölur um einstaka þætti rafmagnsverðs hér á landi undanfarna áratugi. Jafnframt verður horft á reynslu Norðmanna af þátttöku í evrópskum rafmagnsmarkaði.
Er skynsamlegt að takmarka lánstíma fasteignalána?
Stjórnvöld íhuga að breyta lögum um vexti og verðtryggingu þannig að: 1) að setja hámark á lánstíma svokallaðra verð-tryggðra jafngreiðslulána, 2) að hækka lágmarkstíma slíkra lána úr 5 árum í 10 ár, 3) að fjölga vísitölum sem heimilt er að nota sem grundvöll verðtryggingar og lögbinda notkun vísitölu neyslu¬verðs án húsnæðis sem grundvöll útreiknings verðbóta verðtryggðra jafngreiðslulána og 4) að lögbinda skyldu Hag¬stofu Íslands til að reikna og birta vísitölu neysluverðs án hús¬næðis. Á vef Stjórnarráðsins hafa verið birt drög að frumvarpi til laga um breytingar á vaxtalögum o.fl. lögum. Markmið um¬ræddra draga er að ná fram markmiðum 1) til 4) hér að ofan.
Í erindinu verður textagreiningu beitt til að meta í hvaða mæli ráðstafanir þær sem mælt er fyrir í frumvarpinu séu líklegar til að ná fram þeim markmiðum sem stefnt er að. Þá verður einnig reynt að leggja mat á hversu margir mögulegir lántakendur muni standa frammi fyrir breyttum kjörum vegna laga¬setningarinnar. Loks verður rætt hvort þær breytingar sem lagt er til að gerðar verði séu til góðs fyrir lántakendur fasteignalána.