Veggspjaldakynning
Vinnutími og vaktavinna í hópum starfsmanna á íslenskum vinnumarkaði
Mikil umræða hefur verið hérlendis um lengd vinnutíma og vaktavinnu, nú síðast í tengslum við kjaraviðræður á almennum og opinberum vinnumarkaði. Markmið rannsóknarinnar var að kanna hvaða hópar ynnu einkum vaktavinnu og skiluðu löngum vinnudegi. Rannsóknin byggir á heilbrigðiskönnum meðal slembiúrtaks 18-75 ára Íslendinga sem svöruðu spurningalista með pósti eða á netinu á árinu 2015. Spurningarnar vörðuðu meðal annars vinnutíma og umfang vaktavinnu auk bakgrunnsspurninga. Alls svöruðu 1599 einstaklingar spurningalistanum og voru heimtur tæp 60%. Konur voru síður í fullri vinnu og mun síður í reglubundinni yfirvinnu en karlar. Elstu og yngstu starfsmennirnir voru einnig síður í fullri vinnu og yfirvinnu en starfsmenn á öðrum aldri. Full vinna og yfirvinna var einnig algengari hjá giftum og fráskildum en einhleypum. Þá var yfirvinna algengari í einkageiranum en hjá hinu opinbera. Karlar voru frekar í vaktavinnu að hluta til, en konur frekar í vaktavinnu að fullu. Vaktavinna var algengari hjá yngri starfsmönnum en þeim eldri, hjá einhleypum og hjá grunnskólamenntuðum frekar en framhalds- eða háskólamenntuðum. Vaktavinna var einnig algengari á Reykjavíkursvæðinu en landsbyggðinni. Loks voru starfsmenn sem unnu hjá öðrum frekar í vaktavinnu en þeir sem unnu sjálfstætt. Rannsóknir benda til að óhóflegt vinnuálag tengist meðal annars löngum vinnudegi og vaktavinnu. Þessir starfsþættir dreifast með ólíkum hætti meðal einstakra hópa á íslenskum vinnumarkaði. Aðgerðir til að bæta aðbúnað vaktavinnufólks eða stytta vinnutíma hafa því ólíka þýðingu eftir því hvaða starfsmannahópur á í hlut.
Er þörf á að endurskoða löggjöf sem mótar samskipti aðila vinnumarkaðarins?
Lög um stéttarfélög og vinnudeilur nr. 80/1938 (vinnulöggjöfin), var lögtekin árið 1938. Helsta markmið vinnulöggjafarinnar er að tryggja vinnufrið í landinu. Vinnulöggjöfin skapar ramma fyrir samskipta- og leikreglur á íslenskum vinnumarkaði. Markmið þessarar rannsóknar er að kanna hvort vinnulöggjöfin, hafi náð meginmarkmiðum sínum eða hvort þurfi að gera á henni breytingar. Gerð er ítarleg greining á núverandi vinnulöggjöf. Skoðaðar eru sérstaklega þær breytingar sem hafa verið gerðar á vinnulöggjöfinni frá árinu 1938 til dagsins í dag. Enn fremur er gerð greining á fyrirkomulagi kjarasamninga og greindar helstu ástæður verkfalla á almennum og opinberum vinnumarkaði. Kannað er, með hliðsjón af þessari greiningu hvort vinnulöggjöfin gegni hlutverki sínu nægilega vel og hvort nauðsynlegt sé að breyta henni og þá hvernig. Fækka samningseiningum á vinnustöðum og minnka líkur á „höfrungahlaupi“. Skerpa þarf á vinnulagi við gerð viðræðuáætlana. Kröfugerðir og samningsáherslur þurfa að vera skýrari. Veita þarf ríkissáttasemjara heimild til að fresta vinnustöðvun. Samræma þarf lagareglur um verkföll og verkbönn á milli vinnumarkaða. Heimila þarf að fresta boðaðri vinnustöðvun á hinum opinbera vinnumarkaði eftir að hún er hafin. Skerpa þarf reglur varðandi uppsagnir starfsmanna á meðan á vinnudeilu stendur. Kjarasamningar verði afturvirkir. Taka upp sérlög um sáttastörf í vinnudeilum þar sem m.a. verður opnað fyrir leið gerðardóma í langvinnum vinnudeilum.